Yapılan son araştırma Türkiye’deki kömürlü termik santrallerin insan sıhhati üzerindeki ziyanını gözler önüne serdi. İnsan Hakları İzleme Örgütü , Kahramanmaraş Afşin-Elbistan’daki kömürlü termik santralin etrafta yaşayan insanlara ziyan verdiğini belirterek, Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın kelam konusu santralde iki ek ünite kurulmasına ait çevresel tesir değerlendirmesi raporuna onay vermemesi için davette bulundu. İnsan Hakları İzleme Örgütü Avrupa ve Orta Asya Yöneticisi Hugh Williamson, “Kömürlü termik santrallerden kaynaklanan zehirli hava Türkiye’de her yıl binlerce insanın vefatına neden oluyor, ne var ki yetkililer sorunu önlemek, hatta insanları sıhhatlerinin ziyan görebileceği konusunda uyarmak için kâfi çabayı göstermiyor. Türkiye hükümeti çevreyi kirleten kömürlü termik santrallerin genişlemesine müsaade vermektense, hava kalitesi standartlarını güçlendirmeli, uygulamalı ve 2030 yılına kadar kömürden yenilenebilir güce adil bir geçişin gerçekleşmesi için gerekli adımları atmalıdır” dedi.
Afşin-Elbistan’da kanser olaylarında bir patlama yaşanabilir
İnsan Hakları İzleme Örgütü’nün araştırması, A santrali ile daha sonra inşa edilen iki kilometre uzaklıktaki B santrali yakınlarındaki hava kirliliği düzeylerinin tehlikeli derecede yüksek olduğunu ve bölge sakinlerinin akademik çalışmaların zehirli havaya bağladığı sıhhat sıkıntıları yaşadığını ortaya koydu. Afşin-Elbistan’da kanser hadiselerinde bir patlama beklendiğine ilişkin Sağlık Bakanlığı tarafından yapılan erken ikazlara karşın, hükümet bu olayları izlemek ve daha sıkı yasal düzenlemeler ve yaptırımlar getirerek ziyanı azaltmak konusunda yetersiz kaldı.
“Kömürlü termik santraller Türkiye’de her yıl binlerce insanın vefatına neden oluyor”
İnsan Hakları İzleme Örgütü Avrupa ve Orta Asya Yöneticisi Hugh Williamson, kömürlü termik santrallerin genişlemesine müsaade veren hükümeti eleştirerek, hava kalitesinin aratılması gerektiğine vurgu yaptı. Hugh Williamson şunları söyledi:
“Kömürlü termik santrallerden kaynaklanan zehirli hava Türkiye’de her yıl binlerce insanın vefatına neden oluyor, ne var ki yetkililer sorunu önlemek, hatta insanları sıhhatlerinin ziyan görebileceği konusunda uyarmak için kâfi çabayı göstermiyor. Türkiye hükümeti çevreyi kirleten kömürlü termik santrallerin genişlemesine müsaade vermektense, hava kalitesi standartlarını güçlendirmeli, uygulamalı ve 2030 yılına kadar kömürden yenilenebilir güce adil bir geçişin gerçekleşmesi için gerekli adımları atmalıdır”
Türkiye’de kömürlü termik santrallere dayalı elektrik üretimi genişliyor
İnsan Hakları İzleme Örgütü yetkililerine nazaran, Türkiye yenilenebilir güç kaynaklarında kıymetli bir ilerleme kaydetmiş durumda ve araştırmalar Türkiye’nin 2030 yılına kadar kömürden büsbütün çıkabileceğini gösteriyor. Buna karşın hükümet kömürlü termik santrallere dayalı elektrik üretimini genişletmeye devam ediyor. Yenilenebilir güç kaynakları şu anda Türkiye’nin kurulu elektrik kapasitesinin yüzde 54’ünü oluşturuyor ki bu oran yaklaşık yüzde 30 olan global ortalamanın epey üzerinde. Uluslararası Enerji Ajansı yenilenebilir güç kullanımının 2021-2026 yılları ortasında yüzde 50 artacağını öngörüyor.
Kanser, kalp-damar yahut teneffüs yolu hastalıkları görülüyor
İnsan Hakları İzleme Örgütü Mayıs 2024’te Afşin-Elbistan’da yaşayan 28 bireyle hava kirliliği tecrübeleri hakkında görüştü; bu şahıslar ortasında 11 bayan ve 4 yaşlı kişi yer alıyor. Bu bireylerin yanı sıra civardaki köylerden seçimle misyona gelmiş 2 muhtar, Elbistan ilçe belediye başkanı, 2 akademisyen, bölgede misyonlu 5 sıhhat çalışanı, 2 avukat, 1 kamu görevlisi ve 6 lokal aktivist ile görüşme yapıldı. İnsan Hakları İzleme Örgütü ayrıyeten, dataları kamuoyu ile paylaşılan en yakın hükümet izleme istasyonundan alınan son hava kalitesi bilgilerini, AB Kopernik programından alınan hava kirliliğine ait uydu datalarını ve resmi hükümet dokümanlarını inceleyerek tahlil etti.
Solunum sorunları oranlarında artış yaşanıyor
Kömürlü termik santrallerin yakınında yaşayan bölge sakinleri, arkadaşlarının, akrabalarının ve komşularının, yakındaki santrallerden kaynaklanan kirliliğe bağladıkları yahut bu kirliliğin şiddetlendirdiği kanser, kalp-damar yahut teneffüs yolu rahatsızlıklarından öldüğünü anlattılar. Kömür santraline yaklaşık 500 metre aradaki Çoğulhan Köyü’nde yaşayan 57 yaşındaki köy sakini bir adam, son 13 yıldır teneffüs yolu rahatsızlığını şu sözlerle tabir ediyor: “Astımım var. Hekimim ‘temiz hava soluman gerek’ diyor. Lakin pak hava yok. Buradaki herkes hasta.” Mevzuyla ilgili konuşan sıhhat çalışanları ise, tesislerin etrafındaki bölgelerde teneffüs sorunları oranlarında artış gördüklerini söylüyor.
Kömürlü termik santralinin genişlemesinin, Türkiye’nin Paris İklim Muahedesi kapsamındaki yükümlülüklerini de tehlikeye soktuğunu lisana getiren yetkililer şunları söylüyor:
“Afşin-Elbistan’daki güç santrallerini besleyen kömür madeni, 4,09 gigaton karbondioksit çıkarma kapasitesiyle karbon bombası diye tabir edilen dünyanın en büyük fosil yakıt üretim projelerinden biridir. Kömür santralinin genişletilmesi Türkiye’nin güç dönüşümünü tehdit ettiği üzere, Türkiye’nin Paris İklim Mutabakatı kapsamındaki yükümlülüklerini de tehlikeye atar niteliktedir. Başta güneş ve rüzgâr gücü olmak üzere yenilenebilir güç kaynaklarına kıymetli yatırımlar yapılmış olmasına karşın, Türkiye’nin 2022 Ulusal Güç Planı’nda kömüre dayalı elektrik üretiminden basamaklı olarak vazgeçileceğine ait rastgele bir söz yer almamaktadır.”
Türkiye’de 35.000’den fazla kişi hava kirliliğinden hayatını kaybetti
Türkiye, 2024 yılı başında Avrupa’nın en büyük kömür yakıtlı elektrik üreticisi haline geldi ve Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) ile AB ülkelerinde gerekli onay ve finansmanın bulunması sürecinde olan, planlanmış lakin şimdi inşa edilmemiş kömür projelerinin yüzde 73 ‘ü Türkiye’de yer alıyor. Dünya Sıhhat Örgütü’nün (DSÖ) iddialarına nazaran, 2019 yılında Türkiye’de 35.000’den fazla kişi hava kirliliği nedeniyle hayatını kaybetti.
Kömüre dayalı elektrik üretiminin bedelini Afşin-Elbistan’daki beşerler ödüyor diyen İnsan Hakları İzleme Örgütü yetkilisi Williamson, mevzu hakkında şu ikazlarda bulundu:
“Türkiye’nin, sıhhat, ömür ve sağlıklı bir etrafa ait insan haklarını yaşama geçirmeye yönelik anayasa ve memleketler arası hukuktan kaynaklan yükümlülükleri vardır; bu yükümlülükler kapsamında Türkiye’nin hava kirliliği sıkıntısına eğilmesi ve şahısların zehirli hususlara maruz kalmasını tedbire yükümlülüğü doğrultusunda kömürlü termik santrallere dayalı elektrik üretiminin genişlemesini durdurması gerekir. Hükümet, ziyanlı kirleticilerin salımını büyük ölçüde azaltarak hava kirliliğinin temel nedenleriyle uğraş etmeli, bu hedefle 2030 yılına kadar kömürü evreli olarak terk etmek ve mevcut faaliyetleri genişletmekten kaçınmak üzere tesirli hareketlerde bulunmalıdır. Ayrıyeten hava kalitesinin daha yeterli izlenmesi ve sonuçların herkes tarafından çarçabuk erişilebilir ve anlaşılabilir hale getirilmesi için somut adımlar atmalı ve bilhassa kömürlü termik santral emisyonlarından etkilenen bölgelerde DSÖ tavsiyeleri doğrultusunda hava kalitesi standartlarını geliştirmeli ve titizlikle uygulamalıdır. Hükümet, kirletici bir partikül husus olan PM2.5 konsantrasyonları için mevcut AB yönetmelikleri doğrultusunda derhal hukuken bağlayıcı limit kıymetleri belirlemeli ve hava kalitesi standartlarını 2024 yılında kabul edilmesi beklenen yeni AB standartlarıyla uyumlu olacak halde güncellemek için daha fazla gayret göstermelidir. Büyük yakma tesislerinden kaynaklanan emisyon bilgileri kamuoyuna açıklanmalıdır.”
“Kömüre dayalı elektrik üretiminin bedelini onlarca yıldır Afşin-Elbistan’da beşerler ödüyor” diyen Williamson, “Hükümetlerin misyonu, insanların zati yüksek seviyede kirliliğe maruz kaldığı bir bölgede kömür santralini biraz daha genişletmek değil, insanların hayatlarını korumak ve sağlıklı bir etrafa sahip olma haklarını yaşama geçirmek için hemen adım atmak olmalıdır” tabirinde bulundu.